Friesland: eeuwenoude grafzerken met grafkelder weer tevoorschijn in de kerk van Jellum

De kerk van Jellum

De oorspronkelijke kerk van Jellum dateert uit de late middeleeuwen. In 1700 wordt er een nieuwe kerk gebouwd. Op de fundamenten van de eerste. De grafkelder, grafzerken en rouwborden uit de eerste kerk blijven behouden. In 1787 geeft dominee Ernestus Viglius - dan predikant in Jellum en Beers - een uitgebreide beschrijving van de kerk en de inhoud. Ook van de twee grafzerken en de grafkelder die nu weer in beeld zijn gekomen. In 1893 is deze kerk afgebrand en twee jaar later weer herbouwd. Veel van de inhoud is verloren gegaan. 

Grafzerken en grafkelder

Vorige week, zaterdag 1 februari, zijn twee grafzerken en de toegang tot de grafkelder weer blootgelegd. Ook de twee nu hervonden grafzerken blijken door de brand beschadigd geraakt. Maar niet alleen door de brand. Tijdens de herbouw rond 1895 is een flink stuk van de bovenrand weggekapt. Zoiets kon toen nog.

Steen 1: Sicke van Dekema en Hil van Tamminga

Foto: Willem Hansma

Op basis van het geschrift van Ernestus Viglius en onze eigen waarnemingen komen we tot de volgende tekst:

Ao 1625 den 29 maart sterf de edele erntfeste en hooggeleerde dr Sicke van Dekema tot Hornhuisen en Cloosterbuuren, erfhoveling en jonkheer oud 77 jaaren

Ao 1620 den 28 july sterf de edele erntfeste deugden ryke vrouwe Hil v Tamminga oud 65 jaaren

Die besoldinge der sonde is de dood maar de genadegift Gods is het eewige leven, door Iesum Christum, onsen heere Rom: 6 vers 23

In de welken wij de sunde gesturu sijnde, leuen god door den selven onsen heere Jesum Christum Rom: 6:11

Wij roemen ons in Christo Jesu, en niet in vleisch Philip: 3:3

Dood spreekt die heer, ik wil dijn pest weese. Helle ik wil dijn vergift sijn. Osea 13 vers 14

Dood waar is dijn prickel, helle waar is dijn victorie, god sij danck, die ons de overwinninge gegeven heeft, door Iesu Christum onsen heere 1 Cor: 15: vers 55-57

Hier op rustende verwagten wij de salige hoope, ende den verschijninge des heerlickheit des groten gods en onses salichmakers Iesu Christi Amen. Tit. 2 vers 13

De hooggeleerde Ernestus Viglius leest nog Helena maar op de grafzerk blijkt ze gewoon Hil te heten.

Steen 2: Bote van Grovestins en Katharina van Dekema

Bij deze tweede steen, direct naast de eerste gelegen, is duidelijk te zien hoe gehavend de bovenrand is. Gelukkig heeft Ernestus Viglius dat stuk nog wel goed gezien. Hij heeft daarentegen de tekst van de onderkant niet goed kunnen zien. In zijn tijd was de onderste helft van de steen bedekt.

We komen nu tot de volgende tekst:

Ao 1620 den 13 augustus [sterf de edele en e]rentveste ioncheer Boete van Grovestins ovt 41 iaer

Ao 16[7?]0 den ... sterf de edele en erentrijke juffrouw Katharina va Dekema sijn hvisfrou

Wij sijn gestorven in d'hope en ghelove des soons godes onsen heeren Iesu Christi door den welcken wy doorgegaen sijn va de dood in 't eewige leeven. Ioan 5 vers 14

Katharina van Dekema was de derde dochter van Sicke van Dekema en Hil van Tamminga.

Andere zerken?

Uit de literatuur zijn ons nog andere zerken bekend. Waaronder een zogenaamde priesterzerk. Van deze steen zijn de brokstukken buiten teruggevonden en weer aan elkaar gelijmd. De tekst zoals wij die nu gelezen hebben blijkt nogal af te wijken van die van Ernestus Viglius. 

Anno M CCCC  LXXIV do sterf her Peter pastoer op sinte Mairie anunciacio dach bed voer die siel

Het grootste deel van de vloer ligt er nog en mogelijk liggen er nog andere stenen onder de planken. Naast de ingang van de grafkelder zijn nog wel twee granieten stenen te zien. Geen grafzerken, maar mogelijk de oorspronkelijke dekstenen van de toegang naar de grafkelder.

De Dekema's van Jellum

Sicke van Dekema was eigenaar van de Mammema State te Jellum. Hij woonde er ook. Op de website www.stinseninfriesland.nl vinden we een heel stuk over deze Sicke. We nemen het hier integraal over:

"Jonker Sicke werd geboren te Jellum in 1548. Toen hij tien jaar oud was verloor hij zijn vader en in 1568 stuurde zijn moeder hem, samen met zijn broer Frans, naar Spanje om daar aan de hogeschool te Salamanca te studeren. Samen met hen reisden Bucho, Hette en Folkert van Aytta, neven van de beroemde Viglius van Aytta uit Swichum daar naartoe. In Spanje stonden ze onder toezicht van de Fries Jochem van Hoppers, die aan het hof van koning Philips II vertoefde en die een vriend was van de bovengenoemde Viglius van Aytta.

In 157[1] reisden Jonker Sicko en Frans via Valencia, Barcelona, Genua en Parma naar Pavia in Italië, waar ook een beroemde hogeschool stond. Frans had het daar al gauw bekeken en reisde terug naar Friesland, maar Sicke bleef en werd er doctor in de rechten. Voor de boedelscheiding in 1575, na de dood van zijn moeder, was hij weer thuis en kreeg Mammema State te Jellum in zijn bezit.

De instorting van het Spaanse bewind in 1576 te Brussel en als gevolg daarvan de opstand van het Spaanse leger had ook in Friesland gevolgen. Op 20 mei 1577 schrijven Sikke van Dekema en Lieuwe van Beijum in een brief aan Gedeputeerde Staten dat zij veel smaad en verdriet ondervinden van de soldaten. Als de Hervorming doorzet en het verzet tegen de Spanjaarden openlijke vromen aanneemt, moeten veel Rooms Katholieken het land ontvluchten. Drie broers en een zuster van Sicke nemen de wijk naar Keulen, waar ze in ballingschap sterven. Dan erft Sicke "Gruyters huizinge tot Sneeck, met het hof en de heerlijckheyt van de Swanejacht, mitsgaders het Leen tot het voorz. huys behoorende, waaronder ressorterende eene State tot Arum". Hij bleef in de politiek, ook de buitenlandse. Op 26 juni 1608 is hij aanwezig bij het sluiten van een verdrag met Engeland. Sicko tekent met de titel "Heer van Jellum, Tamminghaborgh en de Marne". Toen een afschrift van het stuk de Staten van Friesland bereikte, waren de rapen gaar, want in Friesland had niemand het recht om de titel van 'Heer' te voeren. Sicke was getrouwd met Helena Onnes Tamminga, enig kind en erfdochter van Onno Tamminga op Tammingaborg te Hornhuizen in Groningerland. Daardoor kwam hem de titel "Heer van Tammingaborg en de Marne" wel toe, maar dat "Heer van Jellum" schoot de Staten in het verkeerde keelgat. Dat heeft dan ook een hoop heisa gegeven. Jonker Sicke overleed in 1625, vijf jaar na zijn vrouw. Hun grafkelder ligt in de kerk van Jellum."

Daarna meldt de genoemde site dat het echtpaar Dekema - Tamminga geen kinderen gehad zou hebben. En dat klopt niet. Op de website van wijlen Simon Wierstra vinden we er maar liefst negen, zie www.simonwierstra.nl/dekema.htm. Wel zijn de meeste van deze kinderen jong overleden. Zijn drie oudste dochters bereiken de huwbare leeftijd, trouwen ook en krijgen kinderen. Een van deze dochters ligt dus met haar man bij haar ouders in de grafkelder.

Sikke Dekema en zijn vrouw hadden ook nog een graf gereserveerd in de Jacobijnerkerk van Leeuwarden.

Op de steen de opvallende tekst:

Dese begrafenisse comt toe de kinderen ofte erfgenamen v[an] wijlen heer Sicko va Dek[a]ma en jufr Helena van Tamm[in]g[a]

Kennelijk heeft er nooit iemand begraven gelegen.

Mammema state

Na Sicke van Dekema's overlijden in 1625 voeren zijn 3 dochters een geschil met de kinderen en kleinkinderen van hun tante Catharina en hun oom Frans van Dekema over de Mammemastate. Uiteindelijk wordt in 1633 door het gerechtshof van Friesland drie kwart van de state toegewezen aan de drie dochters van Sicke. Het andere kwart gaat naar Lucia,de dochter van Frans van Dekema.
Lucia kwam met haar tweede man Juw van Meckema op de Herwey state in Ternaard terecht. Katharina woonde met haar man Bote van Grovestins op Gaastmaburen onder Hardegarijp. Ymck van Dekema is getrouwd met Doeke van Botnia (overleden 1621). Via haar komt de state kennelijk in handen van haar zoon Dominicus Justus van Botnia. We hebben dit niet verder uitgezocht. Zelf ligt Ymck trouwens in de kerk van Franeker begraven.
In de kerk van Jellum heeft er een rouwbord gehangen met de naam van deze Botnia erop. Dit bord is waarschijnlijk bij de brand in vlammen opgegaan. Ook van andere familieleden uit deze lijn hebben er rouwborden in de kerk gehangen. Allemaal verdwenen.

De grafkelder

Foto's: Melle Koopmans

In deze grafkelder zijn in ieder geval Sicke van Dekema, zijn vrouw Hil van Tamminga, zijn schoonzoon Bote van Grovestins en Sicke Dekema's dochter Katharina bijgezet. Maar mogelijk nog wel meer mensen. Uit de kerk zijn vijf zogenaamde kistplaatjes bekend met namen en data. Dergelijke kistplaatjes waren op kisten bevestigd die in een grafkelder werden bijgezet. In dit geval moet het wel om deze grafkelder gaan. De namen op deze plaatjes zijn andere dan die we op de twee grafzerken aantreffen. Ze zijn wel van familieleden van latere eigenaren van de Mammema State. Ons is niet bekend waar deze kistplaatjes gebleven zijn.

In de grafkelder ligt nogal wat hout dat door brand is aangetast. Zijn het restanten van grafkisten? Of gaat het om houtresten die bij de nieuwbouw in 1895 in de kelder gegooid zijn? Dat kan alleen nader onderzoek duidelijk maken. Zo kan ook duidelijk worden hoeveel stoffelijke resten er precies liggen. Mogelijk krijgt dit verhaal een vervolg.

Voor alle gegevens van memorabilia uit de kerk van Jellum zie www.walmar.nl/inscripties.asp.
Mede-onderzoeker André Buwalda heeft op zijn blog het een en ander of historie en bewoners van de Mammema State uitgewerkt: buwalda.blogspot.com/2020/02/mammema-state-te-jellum.html