Inleiding
Woensdag 15 november 2017 hebben Melle Koopmans en ik de kerk van Lollum bezocht. Deze kerk wordt gerestaureerd en er zijn na het verwijderen van de houten vloer een flink aantal grafzerken tevoorschijn gekomen.
Bronnenonderzoek
Uit de bekende bronnen voor grafschriften was ons maar één grafzerk bekend: die van predikant Faber.1771 den 28 july is overleden de wel eerw: heer Sibrandus Faber getrouw leeraar in de gemeente J:C: te Lollum oud 71 jaren min 2 dagen nadat den h: dienst aldaar 31 jaren en 10 maanden volijverig had waargenomen en is hier begraven
Deze zerk hebben we niet teruggevonden. Lijkt dus verdwenen.
In de 'Naamlijst der predikanten' van T.A. Romein wordt ook nog melding gemaakt van twee predikanten die in deze kerk begraven zouden liggen. De dominees Aemilius Artopaeus en Bauke Stoffels Boni. Deze zerken hebben we inderdaad teruggevonden.
De grafzerken
Alle foto's zijn van Melle Koopmans. Alle beschrijvingen van familiewapens van Rudolf Broersma.
Grafzerk 1
... [Joucke Gatties]zo [pa]stoer in Lollim starf den ersten marti [1550] ...
De één na oudste grafzerk is zwaar beschadigd. Er lijkt een stuk uitgefreesd of gekapt. Het open stuk is vervolgens deels opgevuld met beton. Duidelijk is de onderkant van een priesterkelk te zien. De letters zijn Gotisch.
Uit 'Corpus, met gegevens over patroonheiligen en priesters in de parochies van Friesland' van Otto Roemeling blijkt dat het hier moet gaan om pastoor Jouke Gatses die van 1524 tot 1550 als pastoor in Lollum stond. Zoals het een pastoor uit die tijd betaamt had hij twee kinderen bij een Trijntje Haaies. Deze kinderen werden op 6 april 1546 gewettigd. De pastoor overleed volgens de archieven op de eerste maart van 1550.
h= 175 b=99cm
h= 175 b=99cm
Grafzerk 2
Ao 1616 den 5 februarij sterf den eerwaerdege en godsaligen ende welgeleerde Baucke Stoffels Boni in sijn leue dienaer des godlijcken woorts tot R.gelollum praedicant annos 48 alhier begrauen
Dit is één van de twee dominees die in het overzicht van Romein genoemd wordt. Bij Romein wordt hij trouwens ook - heel sjiek - Bernardus Christofori Boni genoemd. Hij was predikant in Lollum van 1601 tot aan zijn dood in 1616.
Daarvoor stond hij onder andere als predikant te Oosterend. In het boek over het beheer van de geestelijke goederen in 1596 en 97 de volgende tekst.: Baucke Stoffels zn. predicant ofte pastoer in Oostereijndt.
In het boek 'Tussen Gideonsbende en publieke kerk' van Wiebe Bergsma vinden we het volgende over Bauke: Op de synode van 1602 klachten over Stoffels; hij zou extra gescnken aannemen. Ook in zijn vorige gemeente, Oosterend, waren er al problemen. Romein: Er is orde gesteld tegen eenige insolentiën, aan den predikant te Oosterend gepleegd, den 16 Februarij 1600 door het Gollegie.
Blijkens het zelfde boek is hij voormalig pastoor en wordt hij als predikant genoemd in Heeg (1580), IJsbrechtum (1581), Wolsum, Heeg, Jutrijp, Arum-Kimswerd (1583-1584), Schraard (1595), Oosterend 1596-1601, in 1604 kort in Arum, van 1601 tot zijn dood in 1616 te Lollum.
h=68 b=72cm
Daarvoor stond hij onder andere als predikant te Oosterend. In het boek over het beheer van de geestelijke goederen in 1596 en 97 de volgende tekst.: Baucke Stoffels zn. predicant ofte pastoer in Oostereijndt.
In het boek 'Tussen Gideonsbende en publieke kerk' van Wiebe Bergsma vinden we het volgende over Bauke: Op de synode van 1602 klachten over Stoffels; hij zou extra gescnken aannemen. Ook in zijn vorige gemeente, Oosterend, waren er al problemen. Romein: Er is orde gesteld tegen eenige insolentiën, aan den predikant te Oosterend gepleegd, den 16 Februarij 1600 door het Gollegie.
Blijkens het zelfde boek is hij voormalig pastoor en wordt hij als predikant genoemd in Heeg (1580), IJsbrechtum (1581), Wolsum, Heeg, Jutrijp, Arum-Kimswerd (1583-1584), Schraard (1595), Oosterend 1596-1601, in 1604 kort in Arum, van 1601 tot zijn dood in 1616 te Lollum.
h=68 b=72cm
Grafzerk 3
CE
Ao 1625 de 8 martivs sterf d erbare Aeltie Lievves d huisfrov van Ielle Haeiies ovt 37 iaer hier begraven
Ao 1646 de 31 october is gestvrve de eerentpheste Ielle Haies in syn leve tichelaar en calckbrander tot Maccvm ovt 61 iaer en leit hier begraven
Ao 1625 de 11 augusti sterf d eerbare Tiertie Ielles dochter out 11 iaere en leit alhier begrauen
Het is veruit de grootste en de meeste versierde zerk in deze kerk. Bovenaan zien we de initialen van de steenhouwer: CE. Deze initialen hebben we kunnen identificeren. Het blijkt om Claes Everts (hardhouwer) uit Leeuwarden te gaan. Hij trouwt in 1625 te Bolsward en vestigt zich dan daar. Van de andere personen hebben we verder nog geen informatie.
Wel ligt de zoon van Jelle Haaies, Pier Jelles - ook kalkbrander - in de kerk van Makkum begraven. Een andere zoon, Doeke of Duco Gelly was burgemeester van Bolsward. Van hem is er een grafzerk bewaard gebleven. Deze ligt direct buiten de Martinikerk. Op deze grafzerk wordt ook een Reinou Haaies (1590-1624) vermeld, vermoedelijk een zuster van Jelle.
Alliantiewapen hangend onder een helm met helmteken en helmkleed, de schilden aan de onderkant met elkaar verbonden met een “liefdesknoop”.
Mannenwapen gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. verm. 3 klavers boven elkaar.
Vrouwenwapen gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. verm. 3 klavers boven elkaar (de bovenste en onderste nog redelijk herkenbaar).
Helmteken: uitgekapt
Wel ligt de zoon van Jelle Haaies, Pier Jelles - ook kalkbrander - in de kerk van Makkum begraven. Een andere zoon, Doeke of Duco Gelly was burgemeester van Bolsward. Van hem is er een grafzerk bewaard gebleven. Deze ligt direct buiten de Martinikerk. Op deze grafzerk wordt ook een Reinou Haaies (1590-1624) vermeld, vermoedelijk een zuster van Jelle.
Alliantiewapen hangend onder een helm met helmteken en helmkleed, de schilden aan de onderkant met elkaar verbonden met een “liefdesknoop”.
Mannenwapen gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. verm. 3 klavers boven elkaar.
Vrouwenwapen gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. verm. 3 klavers boven elkaar (de bovenste en onderste nog redelijk herkenbaar).
Helmteken: uitgekapt
h=203 b=132cm
Grafzerk 4
Anno 1630 den 5 augustus is in den heere gerust den eerbare Ietske Clasen out 25 iaer d huisfrou van Reiner Reiners en leit hier begrauen
Van dit stel hebben we alleen kunnen vinden dat ze in 1624 voor het gerecht van Franekeradeel getrouwd zijn. Hij komt uit Peins, zij woont onder de klokslag van Bolsward.
h=65,5 b=86cm
h=65,5 b=86cm
Grafzerk 5
[Anno 165]2 den 30 sept. is in den heere gerust den deug... [ion]gelingh Sixt[us Arnol]di Schuiringa ... ende leit al[hier] begraven
Deze tekst is niet helemaal duidelijk. Met name het jaartal is vaag. Toch lijkt het om 1652 te gaan. Vermoedelijk gaat het hier dan om Sixtus een zoon van Arnoldus Schuringa van grafzerk 8 en Yfke Hessels van grafzerk 14.
h=56 b=56cm
h=56 b=56cm
Grafzerk 6
Anno 1653 den 2 martyus is in den heere gerust de eerwaerde seer dischreten Aemilyus A[rtopaeus p]raedicant tot [R]uiegelolom [old 63 iaer] ende leit al hier begrauen
De steen is behoorlijk beschadigd. Met de gegevens van Romein hebben we de tekst aardig kunnen reconstrueren. Aemilius was de zoon van Rudolphus Artopaeus uit Franeker en Barbara Pieters. Hij stond als dominee in Lollum van 1617 tot aan zijn dood in 1653.
Een verdiepte cirkel waarin een huis- of handmerk in een 4-vorm, met links en rechts een kapitaal A.
h=65 b=70cm
Grafzerk 7
Anno 1660 den 7 mart is in den heere gerust de eersamen Iasper Eewerts Berswert out ontrent 41 iare ende leit hier begrauen
Jasper Everts was de zoon van Evert Feddriks, boer en rekenmeester te Beswert, nummer 46, onder Lollum en Rixt Gosliks. Jasper Everts was getrouwd met Popkje Jans die in 1651 overleed.
Wapen gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. 3 klavers boven elkaar.
h=67 b=71cm
Grafzerk 8
Anno 1662 den 20 december is in den heere ontslapen de eerwaerdighe en welgeleerde d Arnoldus Schuiringa in sijn leven dienaer des goddelijcken woorts eerst tot Arum 27 en daer na hier tot Lollum ontrent 9 iaeren en is alhier begraven out 61 iaeren
Deze Arnoldus was de zoon van Bartoldus Lammerts Schuringa en Tjamke Folkerts Fogelsangh. Hij stond hier als dominee van 1654 tot aan zijn dood in 1662. Van 1626 tot 1654 was hij predikant te Arum en in 1646 veldpredikant.
Wapen: een roos, vergezeld van 3 sterren, 2 boven en 1 onder de roos. (wapen onder in Von Brucken Fock blz.79)
Wapen: een roos, vergezeld van 3 sterren, 2 boven en 1 onder de roos. (wapen onder in Von Brucken Fock blz.79)
h=85 b=66cm
Grafzerk 9
An 1669 den 13 en decembris ds morgens tusschen 6 en 7 uieren is seer godtsalichlick in den heere ontslapen de eerbare em deughtsame Trijntie Ybs dochter de huisvrouwe van Bartoldus Schuiringa predicant tot Lollum out 32 iaren 7 maanden 10 dagen ende leyt alhier begruven
Trijntje Ybs was de eerste vrouw van Bartoldus Schuringa. Ze kwam uit Bolsward en was de dochter van Yb Doedes. Ze trouwden in 1668.
Wapen: gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. een klaver, een ster en een klaver boven elkaar.
h=66 b=70,5cm
Wapen: gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. een klaver, een ster en een klaver boven elkaar.
h=66 b=70,5cm
Grafzerk 10
Anno 1669 den 8 iunies is in den heere gerust die eerbare duchtsame Sarre Milies die huisfrou van Frerck Hessels out 46 iaer ende leit hier begrauen
Sara Aemilius Artopaeus was de dochter van dominee Aemilius Artopaeus van grafzerk 6 en Aukje Luitjens. Ze trouwde in 1645 te Bolsward met Sierk Nannes en voor de tweede keer met Freerk Hessels. Over Freerk Hessels hebben we nog niets kunnen vinden.
h=66 b=71cm
h=66 b=71cm
Grafzerk 11
Anno 1674 den 3 november is in den heere gerust den eerbare en seer deuchsame Meijnsche Arnoldi Schuiringa jonge dochter out 26 jaer en leit al hier begraven
Meijnsche was de dochter van Arnoldus Schuringa van grafzerk 8 en Yfke Hessels van grafzerk 14. Ze bleef ongehuwd.
h=57 b=57cm
h=57 b=57cm
Grafzerk 12
Anno 1677 den 18 augustus is in den heere ontslape den eersame mr. Claes Harckes in leven schooldienaer in Lollum out int 42 iaer ende leit alhier begrauen
CH
CH
Klaas Harkes was getrouwd met Trijntje Schuringa van grafzerk 13.
In een verdiepte cirkel een huis- of handmerk in een X-vorm tussen de kapitalen C H.
h=66 b=56cm
In een verdiepte cirkel een huis- of handmerk in een X-vorm tussen de kapitalen C H.
h=66 b=56cm
Grafzerk 13
Anno 1681 den 3 iunij is in den heere ontslapen de eerbare Tryntie Arnoldi Schuiringa huisvrouwe van mr Claes Harckes out 43 iaeren ende leit al hier begraven
Trijntje was de dochter van Arnoldus Schuringa van grafzerk 8 en Yfke Hessels van grafzerk 14. Ze was getrouwd met schoolmeester Klaas Harkes van grafzerk 12.
h=±65 b=±65cm
h=±65 b=±65cm
Grafzerk 14
Anno 1681 den 21 july is in de heere gerust de eerbare en dueghdtsame Yfke Hessels weeduwe van do Arnoldus Schuiringa in leve pred. tot Lollum out 73 iaeren ende leit hier begraven
Yfke Hessels was - in 1629? - getrouwd met Arnold Schuringa van grafzerk 8.
h=66 b=70cm
h=66 b=70cm
Grafzerk 15
Den 29 marty 1689 is in den heere gerust de eerbare deuchtsame Grietje Claeses de huisvrou van Gooris Goslycx huisman tot Aerum out 39 jaer en leit hier begraven
Grietje Klases trouwde in 1672 met Goris Goslings, boer te Arum.
h=66 b=71cm
h=66 b=71cm
Grafzerk 16
Anno 1691 den 27 april is in den heere ontslapen de eerbaere Susanna Schuiringa out 51 iaeren ende leit hier begraven
Susanna Schuringa was de dochter van Arnoldus Schuringa van grafzerk 8 en Yfke Hessels van grafzerk 14. Niet helemaal duidelijk is of ze getrouwd is geweest. Er lopen in dezelfde tijd een paar naamgenoten rond.
h=72 b=36cm
h=72 b=36cm
Grafzerk 17
Anno 1692 den 24 en septembris des morgens tuschen 1 en 2 uiren is in den heere ontslapen de eerbare en deughtsame Tryntje Wybes dr de huisvrou van do Bartoldus Schuiringa predicant tot Lollum out ontrent 50 iaren en leit hier begraven
Apoc. 14 13
Salich zijn de dooden, die in den heere sterven, op dat sij rusten mogen van haren arbeyt
Trijntje Wiebes was de tweede vrouw van Bartoldus Schuringa. Ze trouwden in 1688.
h=±65 b=±70cm
h=±65 b=±70cm
Grafzerk 18
Ano 1696 den 20 septemb is in den heere ontslapen de eerw; godsaalige en welgeleerde do Bartoldus Schuiringa in sijn leeven bedienaaer des godlicken woords alhier tot Lollum 33 iaaren en 4 maanden oud 64 iaaren en leght alhier begraven
Bartoldus Schuringa was de zoon van Arnoldus Schuringa van grafzerk 8 en Yfke Hessels van grafzerk 14. Hij stond als dominee in Lollum van 1663 tot aan zijn dood in 1996. Romein meldt over hem: Hij werd, wegens zijne stijve houding en onbeschaafdheid, de Lollumer tour genaamd, en is ongehuwd overleden den 20 september 1696, oud 64 jaren.
In het boek 'Dominy's dwersbongels en oare dogenieten' wordt gezegd dat Bartoldus al op zijn dertiende vader wordt van een kleine Jan. Ook wordt er beweerd dat hij nooit getrouwd zou zijn geweest. Dit laatste klopt dus duidelijk niet.
In het boek 'Dominy's dwersbongels en oare dogenieten' wordt gezegd dat Bartoldus al op zijn dertiende vader wordt van een kleine Jan. Ook wordt er beweerd dat hij nooit getrouwd zou zijn geweest. Dit laatste klopt dus duidelijk niet.
Hij was bij zijn overlijden weduwnaar en twee keer getrouwd geweest. De eerste keer met Trijntje Ybs van grafzerk 9 en de tweede keer met Trijntje Wiebes van grafzerk 17.
h=66 b=72cm
Ao 1651 de 25 jullij sterf de eerbare Liju Jacobs de huisfrou van Frans Hilles Minnema out 67 iaer
Ao 1656 de 26 october sterf de eersamen Frans Minnema out 72 iaer
We hebben tot nu toe niet veel over dit stel kunnen vinden. Wel wordt in het sterfhuis van Botte Doytses te Lollum op 17 maart 1646 Frans Hilles Minnema genoemd als schuldeiser. Ook verkoopt er een Frans Hilles Minnema uit Lollum in 1547 land bij Arum. Zeer waarschijnlijk de grootvader van deze Frans.
h=31 b=70cm
h=66 b=72cm
Grafzerk 19
De volgende grafzerken kwamen in een tweede ronde tevoorschijn.
Ao 1651 de 25 jullij sterf de eerbare Liju Jacobs de huisfrou van Frans Hilles Minnema out 67 iaer
Ao 1656 de 26 october sterf de eersamen Frans Minnema out 72 iaer
We hebben tot nu toe niet veel over dit stel kunnen vinden. Wel wordt in het sterfhuis van Botte Doytses te Lollum op 17 maart 1646 Frans Hilles Minnema genoemd als schuldeiser. Ook verkoopt er een Frans Hilles Minnema uit Lollum in 1547 land bij Arum. Zeer waarschijnlijk de grootvader van deze Frans.
h=31 b=70cm
Grafzerk 20
We hebben nog geen tekst kunnen ontcijferen, maar te oordelen naar de kelk gaat het hier om een priesterzerk. Op basis van de steensoort lijkt deze ouder dan de andere priesterzerk.
h=196 b=110cm
h=196 b=110cm
Wapensteen 1
Mannenwapen: gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. een (geknotte?) dorre boom? (Mellema; helmteken klopt).
Vrouwenwapen: een lelie, vergezeld van 3 rozen, 2 boven en 1 onder de lelie. (Rennerda / Rinnerda / Rennarda?).
Helmteken: een zwaan
Het is nog volstrekt onduidelijk naar welke personen deze wapensteen zou verwijzen.
h=±65 b=±65cm
Wapensteen 2
Gedeeld: I. de Friese halve adelaar; II. een roos? boven vergezeld van 2 sterren naast elkaar en onder. Onduidelijk is van wie dit wapen is.
h=± 65 b=± 70cm
Schuringa
In deze kerk zien we heel veel grafzerken van de familie Schuringa, een familie van dominees. Daarom even een overzicht van vijf geslachten dominees. De naam van deze familie lijkt daarna ook uitgestorven te zijn.
Reacties